Als kannibalen van de waarheid schrijven de overwinnaars hun geschiedenis en L’Espérance is duidelijk over wie won, wie verloor. Uit de openingswoorden van Combat au bout de la nuit “Grèce 20142016” spreekt zijn direct verlangen om een geschiedenis neer te schrijven.

Wanneer Rossellini cinema verruilt voor televisie begeeft hij zich op vijandelijk terrein om hem te bevrijden van ideologische overheersing. Hij reageerde op de televisie zoals de antifascistische verzetstrijders uit Roma, città aperta (1945) op hun vijand reageerden. “Al deze televisiefilms maken deel uit van een cinematografisch project dat nauwelijks zijn gelijke kent, een project dat kunst, filosofie en wetenschap tracht te verenigen door middel van de revolutionaire activiteiten van historische figuren zoals Socrates, Leon Battista Alberti, René Descartes, Blaise Pascal en Jezus Christus.”

Het lijkt alsof we er getuige van zijn hoe Christian zich niet voorbij de grenzen van zijn eigen burgerlijkheid waagt, maar is het in werkelijkheid niet de film zelf die er niet in slaagt die grens over te steken? Het kader van de film is zo bepalend dat uit- of inbreken onmogelijk wordt: het andere kan enkel binnen het eigen burgerlijk kader anders zijn. De filmische ruimte versterkt enkel het isolement dat het pretendeert aan te vallen. 

De vraag die rijst vanuit een eenentwintigste-eeuws gezichtspunt is: welke film is eigenlijk het meest subversief? Het schandelijke La ricotta, dat in zijn aanval op de filmindustrie en verschillende andere doelwitten de draak steekt met respectvolle houdingen tegenover de christelijke iconografie? Of Il vangelo secondo Matteo, dat zich voordoet als respectvol ten opzichte van een heilige tekst maar een radicale herinterpretatie van zijn betekenis voorstelt? En hebben deze vragen vijftig jaar na datum nog een hedendaagse waarde?