Anton Jäger

In strict accounting terms, Triet’s project has an undeniable plausibility – all the elements of the grand film draw present and Anatomie is hardly shy about its quality labels. Despite its critical theory and templates, however, Triet’s film all too often falls victim to its director’s quest for recognisability: a gentrified family film cannot so easily transcend the bounds of its genre.

Puur boekhoudkundig lijkt Triets film nochtans foutloos; alle elementen van de grand film tekenen present en Anatomie wil zijn kwaliteitslabels niet wegsteken. Ondanks de kritische theorie en handige sjablonen wordt Triet vooral het slachtoffer van haar eigen zoektocht naar herkenbaarheid: een gegentrificeerde televisiefilm overschrijdt niet gemakkelijk de grenzen van zijn genre.

What are we to make of Tár? Some facts are all too familiar by now: before October 2022, the American director Todd Field held moderate renown as a fringe director with two niche movies on his CV. His debut, In the Bedroom (2001), and the later Little Children (2005) showed a quiet yet smart auteur taken to grand gestures with minimal risk. After 2005 he set his sights on “material that was probably very tough to get made,” as he described it, traipsing to the margins with pilots based off Joan Didion and Jonathan Franzen. A fifteen-year-long hiatus opened itself. In late 2022, Tár assured Field’s notoriety for cultural critics over a mere two-month span. His account of a star classical music conductor felled by a #MeToo case invites commentary – or at least invites something.

Wat te doen met Tár? Tot voort kort was regisseur Todd Field een kleinere maker met enkele nichefilms op het curriculum vitae. Werken als In the Bedroom (2001) en Little Children (2005) lieten een bedeesde maar slimmige auteur zien die de grote gebaren niet schuwde maar verantwoorde risico’s nam. Daarna beet hij zich vast in projecten met een (naar eigen zeggen) laag haalbaarheidsgehalte en trappelde ter plaatse met series rond Joan Didion en Jonathan Franzen. Een hiaat van vijftien jaar opende zich. Nu verzekert Tár op een paar maanden cultuurkritische beruchtheid. Fields’ relaas van een sterdirigente die door een MeToo-zaak wordt geveld, noopt tot spreken – of alleszins tot iets.

The desert aesthetic in question recurs across Villeneuve's oeuvre, from Blade Runner to Arrival, but it ultimately refers to one of his main sources of inspiration: the ‘Dune’ series written by American science fiction author Frank Herbert, which began to dominate the American West Coast and then took the alternative book circuit by storm in the late 1970s. For years, the director dreamed of bringing Herbert to the big screen, with enough financial clout and logistical support – an arsenal only a major studio could offer him. In the autumn of 2021, after some obligatory COVID delays, the day came: a childhood dream come true.

De esthetiek van de woestijn dook al meermaals op in Villeneuves oeuvre, van Blade Runner tot Arrival, maar verwijst uiteindelijk naar een van zijn voornaamste inspiratiebronnen: de Dune-reeks van de Amerikaanse sciencefictionauteur Frank Herbert, die eind jaren zeventig eerst de Amerikaanse westkust en daarna het alternatieve boekencircuit begon te domineren. Al jaren droomde de regisseur ervan om Herbert te verfilmen met genoeg financiële slagkracht en logistieke ondersteuning – een arsenaal dat alleen een grote studio hem zou kunnen bieden. In het najaar van 2021, na de obligate COVID-vertragingen, was het zover: een jeugddroom ging in vervulling.

Tenet is zowel Nolans beste als slechtste film. De beste, omdat de regisseur hier voor het eerst ten volle zijn eigen holle doos lijkt te omarmen; maar ook de slechtste, omdat net die resten van het inhoudelijke de film uiteindelijk tot de nederlaag veroordelen. De formalist die niet uit de kast wilde komen, of de pornograaf die geen porno durfde te maken: ziedaar de formule van Tenet.

Tenet is both Nolan’s best and worst work to date. The best, because the film is his first earnest embrace of his hollow box, his first explicit love letter to emptiness. But it is also the worst, because it is precisely those remnants of content which ultimately condemn the film to its defeat. Nolan is the formalist who dared not speak his name, a manqué mannerist, afraid that the day of his outing would also be his last. The pornographer who would not make porn: this is Tenet’s formula.

In een gesprek omschreef Kramer de film als “zijn laatste”. “Alles moest erin zitten”, zo geloofde hij. “Alle wezens. De volledige volheid van gevoelens.” Gedeeltelijk gebaseerd op het leven in een commune in Vermont gebruikte Kramer een palet van de vier natuurelementen – “vuur-water-lucht-aarde-mensen” – als leidraad. Daarmee volgde hij een brede groep mensen die uit de jaren zestig waren aangespoeld en verweesd de nieuwe wereld tegemoetzagen. Allen delen ze een geschiedenis van radicalisme en het besef van politieke schipbreuk. Zo kan Milestones in 2019 als het begin van het einde en als het begin van het nieuwe gelezen worden: de dood van de welvaartstaat en het begin van de linkse levenspolitiek, de moeizame weg van King naar Clinton. 

Tarantino’s cinema is er een die de werkelijkheid africht, letterlijk en figuurlijk; de gruwelijkste moord van de jaren zestig wordt voorkomen door twee filmische helden die de hippies afslachten. Hollywood behoudt hier bijna op lachwekkende wijze zijn onschuld. Passievol streeft Tarantino naar het herstel van kijkerschap, de herwaardering van de geproblematiseerde blik.

Zo heeft het hele gebeuren iets miraculeus. Het vertelt het verhaal van een representatie die sneller is dan de werkelijkheid. Het evenement in het stadion representeert die representatie, brengt ze ten tonele, als in een ongevaarlijke verdubbeling. Doordat de beelden meteen zichtbaar zijn, wordt zowel Lil Nas X als het publiek getroffen door de bevreemdende observatie dat het heden zich hier tot geschiedenis verheft. Het maakt van het filmpje een ongevraagde metafoor voor het hele “Old Town Road”-fenomeen.

De wereld in Happy End is niet de wereld die we graag zouden willen zien of waarvan we denken dat hij er moet komen. Happy End is het verhaal van het reëel bestaande neoliberalisme – de wereld van Emmanuel Macron, Angela Merkel, Hillary Clinton en Aylan Kurdi. Het is een verhaal over klassenverhoudingen, meer dan een eenzijdig portret van een ontaarde burgerij. Bovenal stelt hij de vraag: hoe verbeelden wij de componenten van de negentiende-eeuwse novelle – burger, arbeider, dienstmeisje, huisvrouw, kind – in een wereld waarin hun cultureel universum is ingestort?

Op 14 januari 2017 maakte de Engelse uitgeverij Zer0 Books het overlijden van een van haar stichtende leden bekend, de Engelse filosoof en essayist Mark Fisher. Hij werd 48. Ter nagedachtenis van Fisher heeft Sabzian het eerste hoofdstuk uit zijn in 2009 uitgebrachte debuut Capitalist Realism vertaald. Daarin beschouwt Fisher Alfonso Cuaróns Children of Men (2006) als allegorie voor onze hedendaagse lotsbestemming, waarin het neoliberalisme zich als ultieme politieke horizon heeft weten te presenteren, en de ‘toekomst’ tot een loutere herinnering is verworden.

“De catastrofe in Children of Men wacht ons noch op het einde van de weg, noch heeft zij reeds plaatsgevonden. Zij is integendeel volop aan de gang. Er is geen stipt rampmoment; de wereld eindigt niet met een knal, ze dooft eerder stilletjes uit, ontrafelt, valt langzaam uiteen.”

Als een schaduw wordt de toeschouwer aangemaand te volgen, met als beloning de zekerheid niets gemist te zullen hebben: geen enkele verborgen hoek van het kamp, niets van het protocol van de vernietiging (gaskamer, crematorium, vuurpeloton), zelfs geen enkel ‘historisch’ moment (denk hier aan de episode met de foto, ingevoegd als een aanvullend moreel onderpand, genomen door de Sonderkommando’s en geanalyseerd door Georges Didi-Huberman in Images malgré tout). Son of Saul is geritmeerd en gestructureerd als een rondleiding: men volgt de gids, in looppas – ‘zonder (zich) vragen te stellen’.

Without any sense of scruples, contemporary viewers are asked to consume an “unfiltered everyday”, gowned in the guise of a “mythical seriousness”. The mendacious diversitarian theatre enacted by El Arbi and Fallah – which attempts to import an allegedly ‘copious’ but ultimately imaginary world into the cosy, autochthonous bedroom – can only be celebrated by grace of a critical suicide.

Zonder schroom wordt ons in Black een ‘zuivere alledaagsheid’ verkocht, vermomd in de tooi van een ‘mythische ernst’. Het leugenachtige diversiteitstheater dat El Arbi en Fallah opvoeren – dat in de knusse, autochtone huiskamer een zogenaamd ‘rijke’ maar uiteindelijk compleet verzonnen werkelijkheid wil binnenloodsen – kan enkel gevierd worden door middel van een kritische zelfmoord.

Als solipsistisch totaalwezen plaatst Van Groeningens film zich inderdaad aan gene zijde van de geschiedenis. Vanuit dat standpunt lijkt de voorkeur nog het meest uit te gaan naar een simpelweg ‘dode tijd’ waarin men ongestoord, zonder bewakingscamera’s, de nachten kon wegdansen. Men is nu al op het punt beland waar zelfs de vroege jaren van de ‘posthistorie’ tot nostalgie uitnodigen.

[Spring Breakers] is, however, not an extended hip-hop music video starring Gucci Mane with his entourage, sipping cough syrup. It is not an anthropological treatise of the kind we see on English news channels, hysterically reporting about young Brits wreaking havoc on islands in the Spanish Mediterranean. It is not a twenty-first century version of A Clockwork Orange, glorifying cheap and cheerful violence for its own sake. It is none of this. Spring Breakers escapes the usually inescapable pitfalls of art house-kitsch by consciously saying no to any form of expected grandiloquence. It embraces the deceitful image, as something that is to be cherished instead of loathed.

Certain Women maakt subtiel het onderscheid tussen zelfstandig besliste trajecten en trajecten die opgedrongen of georganiseerd worden door anderen – laten we eerlijk zijn: door mannen. Kadreren is het grote avontuur, ieder discours wordt door Reichardt vermeden. De decoupage is een skelet dat belichaamd wordt met lucht en licht, met de rusteloze aanwezigheid van de acteurs – de interieurs zijn doorspekt met ramen, met voorruiten, met vensters die de ruimte onthullen en haar openen naar licht, lucht, de beweging buiten en naar het weer.

The Neon Demon is a textbook example of those supremely ‘relevant’ films, guaranteeing and commercialising subversion as a calculated effect. Refn offers us a neatly prepacked metaphor, supplemented with an astrological index that can help us in ‘decoding’ our product – even before the slightest attempt at interpretation is waged. By way of an absurd faith in difference, however, a ceaseless repetition of the Same ensues: an alternation which, above all, serves to camouflage a true sense of change. The director can but excel in the reproduction of his personal obsessions. Not without surprise, his films are as ephemeral as the world they claim to depict.

Op het eerste gezicht lijkt het een tegenstrijdigheid, een historische ironie: Jean-Louis Comolli – de redacteur van Cahiers du Cinéma tijdens hun althusseriaans-marxistische periode in de late jaren zestig en vroege jaren zeventig, de auteur van enkele van de belangrijkste kritische teksten over het ideologische karakter van de ‘realiteitsimpressie’ in cinema (‘Cinéma/idéologie/critique’, een redacteursmanifest dat mede ondertekend werd door Jean Narboni, en de reeks artikelen ‘Technique et idéologie’) – die zich ontpopt heeft tot een productieve en hoog aangeschreven filmmaker, met een filmografie die loopt van de jaren zeventig tot nu en die meer dan vijftig werken omvat, zowel voor cinema als voor televisie. Is deze overgang van filmtheorie naar filmpraktijk een verbluffende ommezwaai, een daad van theoretische afvalligheid tegenover de revolutionaire geest na ’68 – zoals gewoonlijk het geval is bij voormalige soixante-huitards? Geenszins.

Op onbehaaglijke wijze twijfelt de film tussen een visie van de Eerste Wereldoorlog als een manicheïstische strijd tussen kosmische krachten of een onvermijdelijk teken van menselijk onvermogen. Beide opties duiden bovenal op een historische hulpeloosheid, die al te evenredig is met het hedendaagse onvermogen om zich historisch te situeren. Enkel een god kan ons verlossen uit de nachtmerrie genaamd geschiedenis.

“Als gevolg van hun inschrijving in een kader, en hun verloop over een specifieke tijdsduur, behoren de ISIS-clips wel degelijk tot de categorie van de cinema.” Dit gegeven, zo geeft Comolli grif toe, “ontzet mij, en richt ten gronde wat van mijn jonge cinefilie overblijft, maar het is een feit.” Wat in lijn met Comolli’s voorgaande theoretische werk een titanenstrijd tussen twee vijandige systemen (cinema tegen het spektakel) zou kunnen heten, wordt hier eerder voorgesteld als een audiovisuele burgeroorlog binnen de cinema zelf (cinema tegen cinema).

In elk opzicht is Logan een hyperpolitieke film. Er zijn weinig blockbusters die zo ostentatief een activistische agenda ten tonele voeren. Op zich hoeft dat niet problematisch te zijn: nagenoeg elke actiefilm, van RoboCop tot The Dark Knight Rises, vertoont milde tot meer zichtbare politiserende neigingen. Logan daarentegen biedt zich boven alles aan als een politieke film, een buitengewoon politieke film zelfs, en dient dus ook op die kenmerken beoordeeld te worden.

De verborgen paradox is dat liefde, net zoals het Absolute, niet moet worden geponeerd als een direct doel. Het moet de status behouden van een bijproduct, van iets dat we verkrijgen als een onverdiende gunst. Misschien is er dan ook geen grotere liefde dan die van een revolutionair koppel, waarbij elk van de twee geliefden bereid is op elk moment de andere te verlaten indien de revolutie dat vereist.

The Neon Demon is exemplarisch voor die ‘relevante’ films die subversie als nauwgezet gecalculeerd effect van meet af aan garanderen en commercialiseren. Refn presenteert ons een keurig verpakte metafoor, voorzien van een astrologische index die ons helpt de film vooraf te ontcijferen. Door middel van een absurd bijgeloof in het nieuwe, ontstaat echter een ononderbroken herhaling van – een afwisseling die vooral dient om een aversie voor ware veranderingen te camoufleren. De hedendaagse filmmaker kan nog enkel zijn eigen obsessies reproduceren. Zijn films zijn even efemeer als de wereld die ze menen te beschrijven.