Prisma #50

In de eerste helft van The Northman (2022) – Robert Eggers’ versie van de originele Hamlet-saga – is de toeschouwer getuige van een moordpartij. We schrijven 900 na Christus. Een groep Vikingen is een omwalling in de Russische rivierdelta binnengedrongen; getooid in wolvenhuiden beginnen ze met hun toortsen, pijlen en bijlen aan een gruwelijke rooftocht. Tegen het einde van de inval, nadat de buit is geborgen en de mannen voor de slavenmarkt zijn gekeurd, worden vrouwen en kinderen in een schuur verzameld. De deur wordt gebarricadeerd. Een korte stilte, tot een bedeesd maar ontredderd janken hoorbaar wordt: de eerste vuurpijl landt op het dak en het gebouw vat al snel vlam. Visueel verwijst Eggers hier expliciet naar een scène uit Come and See (1985), de bekende Sovjet-oorlogsfilm over Hitlers Operatie Barbarossa. Een SS-regiment verovert een dorp in Oekraïne, jaagt de inwoners een graanschuur in en zet het gebouw vervolgens in lichterlaaie met vlammenwerpers. De parallellen tussen de twee scènes zijn helder. We zien dezelfde “blonde beesten”, dezelfde vrouwen en kinderen, dezelfde toortsen, hetzelfde reddeloze schreien. We slaan twee keer een moord gade. In een film die expliciet historische mythes behandelt, dreigt een banalisering van geweld: zo ging het er nu eenmaal aan toe in 900 na Christus, zou de historicus kunnen zeggen. Toch weigert Eggers zijn raid te naturaliseren. De doodsangsten van de dorpelingen zijn in zowel 900 als 1942 onhoudbaar en obstinaat. Dit is een ontreddering die resistent blijft tegen elke vorm van historische gewenning, elk intellectueel relativisme. De Vikings uit 900 verschijnen als fascisten, figuren die allerminst “natuurlijk” zijn in het artistieke van hun geweld en nooit louter een geschiedkundig artefact kunnen worden. Het referentiespel van The Northman brengt een dieper schandaal uit Come and See aan het licht: de verbazing van de vrouwen en kinderen in 1942, geboren in een eeuw die dergelijk geweld had afgeschaft en geen Vikingen meer kende. Achter de Russische schuur uit het jaar 900 dringt zich de schuur van 1942 op, nog menselijker en daarmee des te ondraaglijker.