2018

Over and above the almost sensational signal it sent at the time, Winter Adé continues to be an artistically important and aesthetically coherent film, in which the interaction between directing, cinematography and editing yields a composition that one could almost call choreographic. But above all it is the accuracy and tenderness of its observations that make the film stand out in late DEFA film history. As a result of Misselwitz’s personal style, her gentle interviews and her empathy for the women she meets, her film achieves those qualities that still impress us today.

The very first box of colour pencils Raoul Servais received as a child made a profound impression on him. Young Raoul considered the act of creating something on paper to be a real miracle. The second experience that marked him was the first time he watched Felix the Cat moving on a silver screen. This sense of marvel and the mystery of what makes an animated film fuelled his passion. Servais: “In those days there were no schools to learn the tricks of the trade, nor was there any literature available. I visited animation studios in Paris and Antwerp but they were very secretive about the technique as they feared the competition. They even went so far as to prohibit film technicians from talking to the animation team and vice versa so nobody would know the entire process from A to Z. After a lot of crazy experiments and a lot of tinkering around, I finally figured out how to make my own animated film.”

De allereerste doos potloden die Raoul Servais als kind kreeg, liet een diepe indruk op hem na. Iets scheppen op papier was een wonder voor de kleine Raoul. Ontdekken hoe Felix de Kat bewoog op het scherm, was het tweede wonder. De verwondering en het mysterie van een animatiefilm wekten zijn passie. Servais: “Er bestonden nog geen scholen om het vak te leren en er was geen literatuur. Ik bezocht tekenstudio’s in Antwerpen en Parijs, maar zij hielden de techniek geheim uit angst voor concurrentie. Het ging zelfs zo ver dat de filmtechnici geen contact hadden met de tekenaars en andersom. Ze wilden vermijden dat iemand het volledige proces zou kennen. Na veel sukkelen en dwaze experimenten ontdekte ik hoe je een animatiefilm moest maken.”

La toute première boîte de crayons qu’il a reçue quand il était enfant a profondément marqué Raoul Servais. Imaginer quelque chose et le voir prendre forme sur le papier tenait du miracle pour ses yeux d’enfant. Découvrir comment étaient créés les mouvements de Félix le Chat à l’écran fut une autre source de fascination. L’émerveillement et le mystère entourant les films d’animation ont semé les graines de sa passion. Servais : « Il n’existait pas d’école pour apprendre ce métier, ni de documentation. J’ai visité des studios d’animation à Anvers et Paris, mais ils ne révélaient pas leurs techniques par crainte de la concurrence. C’était à un point tel que les techniciens d’animation n’avaient aucun contact avec les dessinateurs et inversément pour éviter qu’une même personne connaisse l’ensemble du processus. Après de nombreuses expériences, j’ai fini par découvrir comment réaliser un film d’animation. »

Al te vaak denkt men dat men in de montage eerst de structuur van de film moet uitwerken om het verhaal op poten te zetten en daarna het ritme bepaalt door de duur van de sequenties op elkaar af te stemmen. Dat is voor mij onmogelijk. Het zou de inhoud loskoppelen van de vorm, de gedachte van het gevoel. Ritme is het hart van het werk, het is er de adem van. Het is ook het samenbrengen van kleuren, vormen en lijnen.

Trop souvent on pense qu’en montage il faut d’abord travailler la narration en trouvant la structure du film, puis le rythme en affinant les durées. Pour moi c’est impossible. Ce serait comme dissocier le fond de la forme, la pensée du sensible. Le rythme, c’est le cœur d’une œuvre, son souffle. C’est aussi l’association des couleurs, des formes, des lignes.

Too often people think that when editing you have to start by working on the narrative and finding the film’s structure, and only then move on to its rhythm by refining the length of the shots and sequences. I find that impossible. That would be like separating content from form, thought from the perceptible. Rhythm is the heart of the film, its breath. It’s also the association of colors, shapes, and lines. 

“The real is what is. It sounds simple. And yet, if we try to define it, we are struck by dizziness. The question likely is how do we humans relate to what is? ”

« Le réel, c’est ce qui est. Cela paraît simple. Et pourtant, si on essaie de le définir, on est pris de vertige. La question est sans doute : comment nous, humains, pouvons-nous être en relation avec ce qui est ? »

“De werkelijkheid, dat is wat is. Dat klinkt eenvoudig. En toch, als we haar proberen te definiëren, worden we er duizelig van. De vraag is waarschijnlijk hoe wij, mensen, in contact kunnen treden met wat is?”

Een film als Méditerranée leert ons dat de tijd zich kan openen door zijn aanwezigheid te ontvouwen. Het is Jean-Daniel Pollets grote doorbraak en het maakt deze film tot een meesterwerk waarnaar we eindeloos kunnen blijven kijken zonder dat de film veroudert of aan kracht inboet, zonder dat de woorden – dwingend, somber, inwijdend, doordrenkt van de immense gloed van de zon – ons ooit de indruk geven dat we ze al gehoord hebben.

It’s a notorious fact: Hong Sang-soo does not write screenplays. Or, rather, the practice of scriptwriting melted away as time passed (...) The act of writing, if it takes place at all, is worth little more than as an initial impetu. Hong Sang-soo: “I do not want a scenario in which 95 percent of the elements are fixed in advance since, in the end, the rest of the creative process would be about working on details, the remaining 5%. What I do want is to find an approximate 30 to 40 percent of the elements in the treatment, 30 percent in the casting and dialogues, and the rest during the shoot.”

De verklaring die hierna volgt is gewijd aan de taalvorm van de audiovisuele massamedia – dat wil zeggen, het gebruik door de MAVM (Mass Audio-Visual Media) van een repetitieve, gestandaardiseerde structuur en een ingekorte tijd en ruimte, om zo de toeschouwer te controleren. Ik concentreer me op dit weinig bediscussieerde aspect van de media omdat het een essentiële rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de narratieve structuur die al van kracht is en wordt afgedwongen sinds de geboorte van cinema.

The following statement is concerned with the language form of the mass audiovisual media – i.e., the use by the MAVM of a repetitive, standardized structure, and abbreviated time and space, to control the audience. I am concentrating on this little debated aspect of the media, because it has played an essential role in developing the narrative structure which has been in place, and enforced, since the birth of the cinema.

Before the premiere at the 2018 Cannes filmfestival, Emmanuel Burdeau talked to Wang Bing about his colossal documentary work Dead Souls. “As it is often the case, though, the problem was the solution: I finally understood that it was this gap that would be the subject of Dead Souls. I finally realized that what interested me through the memory of the survivors was to be able to touch upon the reality of those who had died. But all this remains very theoretical... From a practical standpoint I still didn’t know how the reality of those who were dead was going to come forth from the testimonies of those who were, on the contrary, still alive and who, when they were interviewed, spoke mostly of just that: the fact that they had survived. ”

De camera van Brian De Palma richt zich in de eerste plaats op cinema zelf. Hij brengt verslag uit als een schilder die enkel over de schilderkunst kan rapporteren door zelf een schilderij te maken. Blow Out (1981) is een making-of, niet als een instructievideo die technisch uiteenzet hoe een film tot stand komt, maar als een spiegel die reflecteert over het wezen van cinema. In die spiegel zien we een ruimte waarin een andere variant van de werkelijkheid leeft. Het bekende beeld krijgt als reflectie een nieuwe vorm, zoals de tekens in een boek dat voor de spiegel gehouden wordt.

De dood is een vogeldief.
En het is door haar dat ik nu weet,
Dat ik een vogel was.

La mort est une voleuse d’oiseaux.
Et c’est par elle que je sais maintenant,
Que j’étais un oiseau.

Madeleine is niets en is nooit iets anders geweest dan wat verschijnt. Dat is wat Scottie ervaart wanneer haar hyperreële simulacrum op hem toe stapt. Dat is ook wat hem door zijn verrukking heen verontrust: niet dat het beeld plotseling al te werkelijk wordt, maar dat het zichzelf als enige werkelijkheid openbaart, dat het niets verbergt.

Ik zou graag enkele gedachtes delen die zich vormden na een aantal ervaringen met het acteren voor een camera. Deze ervaringen zijn heel specifiek en persoonlijk, maar hebben volgens mij de mogelijkheid om een algemener begrip te schetsen van acteren voor een camera en zelfs film en theater in het algemeen. Aan de hand van persoonlijke ‘waarheden’ kwam ik tot een paar verzamelbegrippen die werkzaam kunnen zijn wanneer we over acteren trachten te spreken.

Twee gezichtspunten op de wereld en op de geschiedenis dienen zich aan. Eerst de vogelvlucht van de uil, soeverein nachtdier met scherpe klauwen en ogen die het donker oplichten, dan de zoekende draf van een kattin die haar weg baant in een wereld, die haar nu eens vijandig gezind is, haar dan weer haast achteloos liefkoost. Je lijkt als kijker de hele tijd op het punt te staan iets groots te ontdekken, tegelijk bovenaanzicht en “middeninzicht” te bezitten, tegelijk fragment en geheel, geleefde en historische tijd te kunnen aanschouwen. Het is alsof je heel even kunt zien dat wat zich hier afspeelt, ook elders is, als de beide zijden van een omgevouwen blad papier.

A l’orée des films d’Anne-Marie Miéville, avant même que le récit ne pointe ses orteils, au premier souffle enregistré par la caméra, une bouffée d’air sonore amorce un seuil où installer le spectateur. Strictement au présent. Un pas dehors, un pas à l’intérieur. On peut avoir l’illusion d’assister au tournage, (parfois avant : à son préambule), et que ce qui s’y déroule, l’instant dramatique, est également le nôtre.

At the edge of Anne-Marie Miéville’s films, even before the story wriggles its toes, with the first breath recorded by the camera, a resounding gust of air initiates a threshold at which to place the spectator. Strictly in the present. One foot outside, one foot inside. We could be under the illusion that we’re attending the making of the film (sometimes even the prelude to the shooting itself) and that what goes on there, the dramatic moment, is also ours. 

Nina de Vroome sur Etangs Noirs (2018) de Pieter Dumoulin et Timeau De Keyser : « Le visage de Jimi (Cédric Luvuezo) s'éclaire dans l'obscurité. C'est un visage qui écoute, qui re-garde, qui passe la nuit à chercher Sayenna Calmels pour lui remettre un colis livré chez lui par erreur. »

Nina de Vroome on Etangs Noirs (2018) of Pieter Dumoulin and Timeau De Keyser: “The face of Jimi (Cédric Luvuezo) lightens in the dark. It is a face that listens, that watches, that goes around in the night to look for Sayenna Calmels and to give her the package that was delivered to him by mistake.”

Nina de Vroome over Etangs Noirs (2018) van Pieter Dumoulin en Timeau De Keyser: “Het gezicht van Jimi licht op in de duisternis. Het is een gezicht dat luistert, dat kijkt, dat in de nacht rondgaat op zoek naar Sayenna Calmels om haar het pakket te geven dat per abuis bij hem bezorgd werd.” 

For the cinema, as Godard once said, is “transitory, ephemeral”, written on the wind; inscribed only in fleeting traces, some disconnected images and sounds, and sentimentally overloaded, scrambled memories. Cinema is hard evidence, but only fitfully can it serve as a testament; death is too much at work there. It is the form of this remembered, necessarily scrappy, haunted, sad history of the twentieth century that Godard evokes in all the prodigious techniques of his Histoire(s) du cinéma. 

Want cinema is, zoals Godard eens zei, “voorbijgaand, efemeer”, geschreven op de wind; gegraveerd in vluchtige sporen, wat onsamenhangende beelden en geluiden en sentimenteel overladen, dooreengehaspelde herinneringen. Cinema is een hard bewijs, maar is grillig als testament; ook de dood is hier aan het werk. Het is de vorm van deze herinnerde, noodzakelijkerwijze fragmentarische, rondspokende, trieste geschiedenis van de twintigste eeuw die Godard evoceert met alle wonderbaarlijke technieken van zijn Histoire(s) du cinéma. 

Wilfried Reichart shaped the WDR-Filmredaktion in various capacities, leading it from 1980 until 2004. Over the years, Reichart had several conversations with Jean-Luc Godard and grappled with his work in reviews, articles and essays again and again. Reichart: “Honestly, I have always been fascinated by this person. I like the constant rebeginning, the permanent calling into question, in order to then take another step. I find that incredibly exciting about him. This fundamental attitude. The principle of his thinking is always to say no. [...] That’s the difference between him and all the others. Rivette has always made the same films, Truffaut as well, and Rohmer very extremely so. They have all found their style and followed it through until the end of their lives. Godard is the only one who hasn’t done this.”

Op 1 maart 2018 was Luc Dardenne op uitnodiging van Sabzian te gast in Gent voor een vertoning van Le fils, een film die hij in 2002 met zijn broer Jean-Pierre maakte. Le fils (2002) is de derde uit een reeks films van de broers die aanvatte met La promesse (1996) en gekenmerkt wordt door documentaire eenvoud, lange shots die de personages dicht op de huid zitten, teder humanisme, de Luikse voorstad Seraing als vaste locatie en aandacht voor het wurgende economische determinisme van onze wereld. Dit artikel is een bewerking van de transcriptie van het gesprek met Luc Dardenne na de vertoning. Luc Dardenne: “Wat gebeurt er in de blik van iemand die gaat doden? Ik weet niet wat er gebeurt. We wilden weten wat Oliviers daad kon tegenhouden. Daarom hebben we ons op zijn rug gericht, om zo op de blik van de jongen te stoten. Het is de blik die de daad tegenhoudt.”

Le 1er mars 2018, Luc Dardenne était invité par Sabzian à Gand pour une projection du film Le fils, réalisé en 2002 avec son frère Jean-Pierre. Le fils (2002) est le troisième film d’une série entamée par les frères avec La promesse (1996) et marquée par une simplicité documentaire, de longs plans qui suivent les personnages de près, un tendre humanisme, la banlieue liégeoise de Seraing comme lieu fixe, ainsi que par une attention pour le déterminisme économique asphyxiant de notre monde. Cet article est une adaptation de la transcription de la conversation avec Luc Dardenne après la projection du film. Luc Dardenne : « qu’est-ce qui se passe dans le regard de quelqu’un qui va tuer ? Je ne sais pas ce qui se passe. Ce qu’on voulait savoir c’est: « qu’est-ce qui arrête le geste d’Olivier ? ». C’est pour ça qu’on s’est mis sur son dos pour tomber sur le regard du gamin. C’est le regard qui arrête le geste. »

Mise-en-scène, een beeld maken, dekt de wereld niet af, maar steeds weer de loop van andere valse mise-en-scènes. Beeldmateriaal blijft een solipsistisch circuit, een gesloten kooi. Mise-en-scène is de kooi openzetten waardoor de wereld naar binnen kan vliegen – en voor de toeschouwer naar buiten, naar hem toe.

Ik heb die slaafse verering van de realiteit altijd een beetje mysterieus gevonden. Ik weet niet waarom dat gebeurt. Mensen zeggen dan, “Wel, dat lijkt niet erg realistisch”. Je zit in een ruimte met honderden vreemden, je kijkt naar een projectie op een scherm. Daar is niets realistisch aan, het is allemaal fake. De actrice is niet echt. Het is allemaal niet echt, niets ervan is echt. De kleren die ze dragen, de manier waarop ze leven, de make-up, het is allemaal fake. Een grote fan van de realiteit ben ik nooit geweest. Ik denk dat we net daarom naar verhalen kijken.

I have always found the slavish devotion to reality a bit of a mystery. I don’t know why. People say: “Well, that doesn’t seem very realistic.” You are sitting in a room with a hundred of strangers, looking at a projection on a screen, there is nothing realistic about that, it is all fake. The actress is not real. This is all fake, every bit of it. The clothes they have on, the way they live, the make-up, it is all fake. I have never been a big fan of reality. I think that’s why we watch stories.

De Belgische regisseur, schrijver en filmtheoreticus Eric de Kuyper ontmoette Chantal Akerman voor het eerst in zijn hoedanigheid van filmtheoreticus in 1968. Niet alleen werden ze vrienden en bleven ze dat voor het grootste deel van hun leven, ze werkten ook nauw samen aan verschillende projecten, waaronder La captive (2000). Eric de Kuyper: “Toen ze me in 1999 vroeg om aan een Proustbewerking te werken, was ik verrast. Ik had het net herlezen, met veel meer genoegen dan de eerste keer, en ik was benieuwd om te achterhalen hoe ze deze complexe en labyrintische roman zou aanpakken.”

In navolging van de Black Panther-comics schaakt de film die naam – zonder ooit rechtstreeks de echte Panthers te vermelden – in een eenvoudig maar daarom niet minder meesterlijk manoeuvre van ideologische manipulatie, zodat de eerste associatie nu niet langer de vroegere radicale militante organisatie is, maar een superheld-koning van een machtig Afrikaans koninkrijk. Beter gezegd, er zijn twee Black Panthers in de film, koning T’Challa en zijn neef, Erik Killmonger. Ze staan elk voor een verschillende politieke visie.

De wereld in Happy End is niet de wereld die we graag zouden willen zien of waarvan we denken dat hij er moet komen. Happy End is het verhaal van het reëel bestaande neoliberalisme – de wereld van Emmanuel Macron, Angela Merkel, Hillary Clinton en Aylan Kurdi. Het is een verhaal over klassenverhoudingen, meer dan een eenzijdig portret van een ontaarde burgerij. Bovenal stelt hij de vraag: hoe verbeelden wij de componenten van de negentiende-eeuwse novelle – burger, arbeider, dienstmeisje, huisvrouw, kind – in een wereld waarin hun cultureel universum is ingestort?

In de films van Rivette vormen ontmoetingen het hart. Zijn films zijn als choreografieën van menselijke relaties. Toch is hij graag alleen wanneer hij niet aan het filmen is. Dan zien vrienden hem in de verte lopen, op weg naar een cinema. Of zien ze hem de stilte van de filmzaal met zich mee naar huis dragen. Daney merkt op dat Rivette wellicht alleen is, maar dat hij vanbinnen bevolkt is. In Le veilleur wordt gepeinsd, geassocieerd, geflaneerd en voor de duur van de film gaan ook mijn eigen gedachten aan het kuieren. Zo kwam ik terecht bij een film die een tegengestelde is van de films van Rivette. 

When your voice appears on top of the images telling the viewer an anecdote that inspired the title of the film: how when in New York you listen to Palestinian hip-hop and when in Palestine you listen to the blues, you reveal your road trip’s soundtrack. By sharing this snippet of information, you set a tone for the film and the journey. It’s personal. With this letter, I’ve decided to lose the third person, avoid the banal (re)writing of a press release and allow this bid to speak nearby your work to be personal too.

“De bank in La fleurière ziet er niet echt uit, maar is tegelijk onmiddellijk herkenbaar. Misschien staat het daarom buiten de tijd, omdat die kluis iets heeft van een archetypische kluis, een kluis zoals een kind ze zou tekenen.”

In het midden van de film gebeurt er iets geniaals, waardoor we uit Fengmings verhaal naar het heden worden gesleurd. Op een bepaald moment onderbreekt Wang haar om te vragen of het licht eventueel aan zou mogen. Het gesprek begon in de vooravond en zonder dat we het als kijker echt beseffen, is Fengming ondertussen volledig in het duister gehuld. Haar ‘heden’ is verdwenen.

Wang Bings werk echoot Johan van der Keukens gedachte dat cinema “alles kan zijn, maar niets IS, behalve een oog en een oor.” Dus in de eerste plaats wandelen, de ogen en oren openen met arme middelen, waarin Wang Bing zowel genereus aandacht geeft als streng aandacht eist. “Ik kijk en luister hier en nu: kijk en luister!”

My Crasy Life spreekt zich, in de wijze waarop erin gesproken wordt, uit over taal: over wijzen van spreken. Of er nu gesproken wordt in gebaren (via blad-steen-schaar, via handshakes en gang signs), in woorden (Samoaans, slang of Amerikaans Engels) of in computerdata: Gorin vertaalt het vertelde volgens een cinematografische grammatica die de complexiteit van de hedendaagse Amerikaanse samenleving omhelst.

Het lijkt alsof we er getuige van zijn hoe Christian zich niet voorbij de grenzen van zijn eigen burgerlijkheid waagt, maar is het in werkelijkheid niet de film zelf die er niet in slaagt die grens over te steken? Het kader van de film is zo bepalend dat uit- of inbreken onmogelijk wordt: het andere kan enkel binnen het eigen burgerlijk kader anders zijn. De filmische ruimte versterkt enkel het isolement dat het pretendeert aan te vallen. 

En met die toegenomen gevoeligheid wordt op zijn beurt ons denken versterkt. De duisternis van de cinema als een onmetelijke serre. Wanneer je buiten komt na zo’n ‘tropische’ cinema-ervaring – buiten in de echte wereld – is er dit onmiskenbare, maar onmogelijk precies te omschrijven besef: iets is gedraaid, verdraaid, iets heeft zich verlegd.

Et grâce à notre sensibilité désormais accrue, c’est notre pensée qui se renforce à son tour. L’obscurité du cinéma est comme une immense serre. Lorsqu’on sort d’une telle expérience cinématographique « tropicale », en retournant au monde réel, on réalise de façon incontestable mais sans pouvoir le décrire que quelque chose s’est torsionné, a changé, que quelque chose s’est déplacé.

And with this increased sensitivity, our thinking is reinforced in turn. The cinema’s darkness as an immeasurable greenhouse. When leaving this ‘tropic’ cinema experience – outside in the real world – there is an undeniable awareness, impossible to specify: something has turned, twisted; something has shifted.