2017

Loznitsa filme les événements actuels comme s’ils appartenaient déjà à un passé lointain. A l’inverse, dans ses films composés d’archives au rebut, il exhume le passé et ses éléments cachés à manière d’un archéologue, en les replaçant dans le contexte actuel et même dans l’avenir, et il révèle les liens tacites qui les unissent. Il peut même séparer, détacher un événement du moment où il s’est produit et l’observer avec le regard distancié du phénoménologue.

Loznitsa films current events as if they already became a part of the long-distanced past, and the other way around. In his archival found footage works he excavates the past and its hidden elements like an archeologist, placing them into the context of the present and even of the future, and reveals the indistinct links between them. Perhaps he even separates, detaches an event from a moment when it happened and looks at it from a distanced point of view of a phenomenologist.

Le sonore participe grandement à la dimension poétique de l’œuvre de Loznitsa. Sa rupture avec les pratiques instituées est sans appel. Il n’y aura ni musique, ni voix off – ce qui dans le monde du cinéma documentaire est signe d’une volonté rare. Cette approche du son fait ainsi toute la différence avec la très grande majorité des films documentaires existants. Une telle volonté met à l’arrêt toute idée de commentaire (musical ou verbal) induisant ainsi un tout autre son cinématographique. Car le cinéma sonne : Godard ne sonne pas comme Tati, qui ne sonne pas comme Bresson, Melville ou Loznitsa.

Anne-Christine Loranger met Hong Sang-soo in Berlin the day after the screening of On the Beach at Night Alone at the 2017 Berlinale. Hong Sang-soo: “I try to minimize as much as possible. You know, making things look good visually doesn’t add value to a scene. What's important is that visually things are right. That's what I’m trying to achieve, a truth, a rightness in the scene that’s being shot.”

We zien hoe Hedda zich verveelt, hoe ze (ertegen) vecht – ‘strijd’ is meteen ook de betekenis van de naam ‘Hedda’ –, maar we hebben het raden naar de werkelijke inzet van die strijd, naar de diepere gronden van haar verveling. Ibsen spint een fijnmazig web van verklaringen, herinneringen en intriges om haar heen, maar Decorte verweet Ibsen zijn ziekelijke drang tot intrige, schrapte enkele passages over het verleden van Hedda en vertikt het om haar gedrag te duiden. We zien haar praten, inwendig briesen, en uiteindelijk zwijgen. Enkel haar daden zijn onloochenbaar.

“There is no absolute freedom for any filmmaker. There will always be limitations on various levels, according to the particular conditions a director works in: “less money” causes the “less freedom” of “less money,” and “more money” causes the “less freedom” of “more money”. For certain filmmakers, having little money means having little freedom, for other filmmakers – like myself – having little money means having more freedom, because the low budget makes things simpler and more straightforward. So I would say that a director has first of all to find the suitable conditions to create, to do what he wants to do. A good director always manages to work around – and sometimes break through – these limitations, and achieve his aims.”

“Behind her eyes I saw something – a light. And that light reminded me of a child’s eyes. I thought, “She’s there and we know that she’s there looking out from behind her eyes.” Eyes talk to us in these ways. When it dawned on me that a second chance to record her was unlikely, I realized that for the most part this would be the way to have her appear in the film. I thought it would probably be the only way to make people feel that she’s there, she’s alive, she’s still alive.”

In Hong Sang-soo’s work there is a constant trait, which is neither really stylistic (it’s not a matter of form), nor frankly thematic (it’s not a matter of content either), and which returns, like a butterfly – and even, as its course is erratic, like a moth, the ultimate uncatchable insect. You will forgive me for calling this trait idiocy, a striking word that somehow touches the singular art, so difficult to describe in sentences, of this not exactly talkative filmmaker.

Fictie is overal. De vraag is: waar situeren we het beginpunt van fictie? Welke schikking zorgt ervoor dat er iets gebeurt? In zekere zin kunnen we zeggen dat er sprake is van fictie zodra een soort narratief ons vertelt of laat zien dat er iets gebeurt. Daarom ben ik in mijn recente werk vooral geïnteresseerd in het verkennen van de grenzen van fictie, de grens tussen ‘er gebeurt niets’ en ‘er gebeurt iets’. 

Vertical cinema, films that walk. Horizontal cinema, films that are recumbent. Between them is a time outside time, the same duration alien to the laws of work, of reason and of health. How, and until when, can a life be extended once it seems to have left itself behind? What virtual actions remain latent within what appears to be the most complete inaction? From indefatigable walking to the fatigue of the recumbent, the spectacular reversal of postures is also accompanied by a shared perseverance: Wang Bing’s gesture consists in disengaging from the core of exhaustion the ultimate fragments of the possible.

Cinéma vertical, films qui marchent. Cinéma horizontal, films qui gisent. Des uns aux autres s’ouvrent le même temps, la même durée étrangère aux lois du travail, de la raison et de la santé. Comment, et jusqu’à quand, une vie peut-elle se prolonger, à partir du moment où elle semble comme sortie d’elle-même ? De quelles virtualités d’action l’inaction a priori la plus complète est encore grosse ? De l’infatigable marche à la fatigue des gisants, s’il y a un spectaculaire bouleversement des postures, se développe aussi une commune persévérance : le geste de Wang Bing dégage d’ultimes fragments de possible du cœur de l’épuisement.

Certain Women maakt subtiel het onderscheid tussen zelfstandig besliste trajecten en trajecten die opgedrongen of georganiseerd worden door anderen – laten we eerlijk zijn: door mannen. Kadreren is het grote avontuur, ieder discours wordt door Reichardt vermeden. De decoupage is een skelet dat belichaamd wordt met lucht en licht, met de rusteloze aanwezigheid van de acteurs – de interieurs zijn doorspekt met ramen, met voorruiten, met vensters die de ruimte onthullen en haar openen naar licht, lucht, de beweging buiten en naar het weer.

Chez Reichardt, les actrices, jamais statiques, électrisent les cadres comme les trains électrifient le paysage. C’est une cinéaste qui raconte les trajets comme inévitables. Qui happent les personnages. À travers le trajet physique et anxieux, pas seulement mais singulièrement de femmes, elle élabore sa prose, fouettée par l’air, son « lieu descriptif », où la durée et le mouvement sont favorables à la remontée de trésors expressifs sur la peau, dans la démarche et le regard des actrices. 

The Neon Demon is a textbook example of those supremely ‘relevant’ films, guaranteeing and commercialising subversion as a calculated effect. Refn offers us a neatly prepacked metaphor, supplemented with an astrological index that can help us in ‘decoding’ our product – even before the slightest attempt at interpretation is waged. By way of an absurd faith in difference, however, a ceaseless repetition of the Same ensues: an alternation which, above all, serves to camouflage a true sense of change. The director can but excel in the reproduction of his personal obsessions. Not without surprise, his films are as ephemeral as the world they claim to depict.

Op het eerste gezicht lijkt het een tegenstrijdigheid, een historische ironie: Jean-Louis Comolli – de redacteur van Cahiers du Cinéma tijdens hun althusseriaans-marxistische periode in de late jaren zestig en vroege jaren zeventig, de auteur van enkele van de belangrijkste kritische teksten over het ideologische karakter van de ‘realiteitsimpressie’ in cinema (‘Cinéma/idéologie/critique’, een redacteursmanifest dat mede ondertekend werd door Jean Narboni, en de reeks artikelen ‘Technique et idéologie’) – die zich ontpopt heeft tot een productieve en hoog aangeschreven filmmaker, met een filmografie die loopt van de jaren zeventig tot nu en die meer dan vijftig werken omvat, zowel voor cinema als voor televisie. Is deze overgang van filmtheorie naar filmpraktijk een verbluffende ommezwaai, een daad van theoretische afvalligheid tegenover de revolutionaire geest na ’68 – zoals gewoonlijk het geval is bij voormalige soixante-huitards? Geenszins.

At first it seems like a contradiction, a historical irony: Jean-Louis Comolli – the editor of Cahiers du Cinéma during its period of Althusserian Marxism in the late 1960s and early 1970s, the author of some of the most important texts to critique the ideological nature of the “impression of reality” in the cinema (‘Cinéma/idéologie/critique,’ a manifesto-editorial co-signed with Jean Narboni, and the series of articles ‘Technique et idéologie’) – has gone onto become a prolific, highly regarded documentary filmmaker, with a filmography that stretches from the 1970s to the present day and includes more than fifty titles, made for both cinema and television. Is this transition from film theory to film practice a stunning volte-face, a theoretical apostasy from the revolutionary ethos of the post-1968 era, so common among other soixante-huitards? Nothing of the sort.

“Fiction is everywhere. The question is: where do we situate the starting point of fiction? What kind of arrangement makes something happen? In a way, we can say there is fiction whenever there is some kind of narrative that tells, or shows, us that something is happening. That’s why, in my recent work, I have mostly been interested in exploring the edges of fiction, the edge between nothing happens and something happens.”

Still, upon sauntering through the large and wide-ranging selection of pictures large and small, framed and unframed, hung high and low, or spread out on tables, I started to perceive Wolfgang Tillman’s show, 2017, as equally marking this moment in time, when high resolution camera phones have become completely ubiquitous.

Vrijwel iedereen die over Minnelli heeft geschreven, omschrijft hem als een paradoxaal fenomeen, deels een dienaar van de industrie en deels een onorthodoxe stilist. Sommige schrijvers verklaren de paradox als een ‘diepstructureel’ effect van de Amerikaanse ideologie en andere als een teken van de eigen gespleten houding van de regisseur ten opzichte van zijn materiaal. Hoe dan ook, Minnelli wordt gewoonlijk beschouwd als zowel een conformist als een individu, zowel een loyale werknemer van het bedrijf als een kunstenaar.

Virtually everyone who has written about Minnelli describes him as a paradoxical phenomenon, partly a servant of the industry and partly an unorthodox stylist. Some writers explain the paradox as a ‘deep-structural’ effect of American ideology, and others as a sign of the director’s own divided attitude toward his material. In either case, Minnelli is usually regarded as both a conformist and an individual, both a company man and an artist.

Op onbehaaglijke wijze twijfelt de film tussen een visie van de Eerste Wereldoorlog als een manicheïstische strijd tussen kosmische krachten of een onvermijdelijk teken van menselijk onvermogen. Beide opties duiden bovenal op een historische hulpeloosheid, die al te evenredig is met het hedendaagse onvermogen om zich historisch te situeren. Enkel een god kan ons verlossen uit de nachtmerrie genaamd geschiedenis.

“Als gevolg van hun inschrijving in een kader, en hun verloop over een specifieke tijdsduur, behoren de ISIS-clips wel degelijk tot de categorie van de cinema.” Dit gegeven, zo geeft Comolli grif toe, “ontzet mij, en richt ten gronde wat van mijn jonge cinefilie overblijft, maar het is een feit.” Wat in lijn met Comolli’s voorgaande theoretische werk een titanenstrijd tussen twee vijandige systemen (cinema tegen het spektakel) zou kunnen heten, wordt hier eerder voorgesteld als een audiovisuele burgeroorlog binnen de cinema zelf (cinema tegen cinema).

“This was also the case with Killer of Sheep: its objective was to change the perception of coloured people, in spite of what Hollywood had created, this myth, and to give voice to people who didn’t have access to Hollywood to tell their story. The film was made for multiple reasons: to demystify filmmaking in the community and to introduce filmmaking to kids, notably by having children work on the sound and on other technical aspects of the film. We wanted to show people who were interested in making a change in the community, to use film as a means for social change.”

De vraag die rijst vanuit een eenentwintigste-eeuws gezichtspunt is: welke film is eigenlijk het meest subversief? Het schandelijke La ricotta, dat in zijn aanval op de filmindustrie en verschillende andere doelwitten de draak steekt met respectvolle houdingen tegenover de christelijke iconografie? Of Il vangelo secondo Matteo, dat zich voordoet als respectvol ten opzichte van een heilige tekst maar een radicale herinterpretatie van zijn betekenis voorstelt? En hebben deze vragen vijftig jaar na datum nog een hedendaagse waarde?

Abrupt, alsof de filmspoel op is, eindigen de films met de dood. Als levensverhalen eindigen ze samen met het leven, net zoals passieverhalen eindigen met de dood van de heilige. Maar de moderne heiligenlevens van Nana en Accattone zijn minder eenduidig.

Wat ontstaat is een verrassende verwantschap tussen het werk van twee regisseurs, de Italiaanse filmmaker die altijd poëet gebleven is en de Zwitserse Fransman die steeds verder de taal van cinema uiteenhaalt.

Door de omvang van de speelduur, de beschouwingen en de shotlengtes wordt meestal in monumentale bewoordingen gesproken over Sátántangó. Maar schuilt de duivel niet in de details? Wat volgt is een mijmering aan de hand van drie elementen in de kamer van het personage van de dokter: het raam, een muurprent en een standbeeldje. Sátántangó als een Voyage autour de ma chambre of een kamerspel.

Cinema is het museum van blikken, en bovendien het rijk van de liefde. Er worden smachtende blikken afgevuurd en ten slotte vinden zielsverwanten elkaar in een vurige oogopslag. Max mon amour is een experiment met een blik die radicaal andersoortig is. Een aap kijkt naar een vrouw, ja, hij kijkt zelfs verliefd naar haar. Hier wordt het spannend, want Max hoort in een kooi, achter tralies. Tussen wilde dieren en mensen lijkt een barrière van spijlen onontbeerlijk.

In elk opzicht is Logan een hyperpolitieke film. Er zijn weinig blockbusters die zo ostentatief een activistische agenda ten tonele voeren. Op zich hoeft dat niet problematisch te zijn: nagenoeg elke actiefilm, van RoboCop tot The Dark Knight Rises, vertoont milde tot meer zichtbare politiserende neigingen. Logan daarentegen biedt zich boven alles aan als een politieke film, een buitengewoon politieke film zelfs, en dient dus ook op die kenmerken beoordeeld te worden.

The Guardian recently charted Kanye’s packed 12 months of megalomania: it really is a thin line between acting crazy and becoming crazy. You write: “The danger with Famous is that it risks being the very thing it wants to comment on.” I would argue: the force of Famous is that it risks being the very thing it wants to comment on.

De verborgen paradox is dat liefde, net zoals het Absolute, niet moet worden geponeerd als een direct doel. Het moet de status behouden van een bijproduct, van iets dat we verkrijgen als een onverdiende gunst. Misschien is er dan ook geen grotere liefde dan die van een revolutionair koppel, waarbij elk van de twee geliefden bereid is op elk moment de andere te verlaten indien de revolutie dat vereist.

The Neon Demon is exemplarisch voor die ‘relevante’ films die subversie als nauwgezet gecalculeerd effect van meet af aan garanderen en commercialiseren. Refn presenteert ons een keurig verpakte metafoor, voorzien van een astrologische index die ons helpt de film vooraf te ontcijferen. Door middel van een absurd bijgeloof in het nieuwe, ontstaat echter een ononderbroken herhaling van – een afwisseling die vooral dient om een aversie voor ware veranderingen te camoufleren. De hedendaagse filmmaker kan nog enkel zijn eigen obsessies reproduceren. Zijn films zijn even efemeer als de wereld die ze menen te beschrijven.