Prisma #3
Hoe zou een politieke cinema er vandaag kunnen uitzien? Tegen het einde van haar Toni Erdmann geeft de Duitse regisseuse Maren Ade een antwoord op die even omnipresente als intimiderende vraag. Tijdens een bezoek aan een Roemeense olieraffinaderij wordt Toni, het hoofdpersonage, in een achtertuin op wildplassen betrapt door een lokale proleet. Hoewel de Roemeen volgens narratieve conventies arm en achterlijk zou moeten zijn, toont hij zich al snel deugdelijk en gefatsoeneerd: hij biedt de Duitse passanten dienstig zijn eigen toilet aan. We komen te weten dat de klasse die tegenover de traumatische overwinnaars van de burgerij staat ook haar ‘eigen beschaving’ heeft weten te creëren, met bijbehorende fatsoensnormen. In tegenstelling tot de Europese neoliberaal is hun beschaving niet ‘vals’: ze is authentiek. Onbedoeld onthult Ade ons haar politieke agenda. Net als bij Ken Loachs I, Daniel Blake bestaat Erdmann vooral bij gratie van een gewillige onderklasse, wier onschuld en deugd haar een ideale partner maakt voor burgerlijke boetedoening. De Roemeense en Britse proleten kunnen niet ondeugdelijk zijn; dat zou de films hun politieke waarborg ontnemen. Sommigen beschuldigden Loach zelfs van ‘stalinisme’; zover hoeven we voor Erdmann niet te gaan. De kwaliteit van beide films bewijst zich nog het meest in het onvermogen om de verworpenen der aarde een andere rol dan die van moreel supplement toe te kennen; de armoelijders blijven best arm en moeten zelf geen grootse dingen ondernemen. Erdmann zou echter een waarlijk grootse film geweest zijn als Ade gedurfd had de arme Roemenen als verderfelijke wezens neer te zetten – wezens die, net zoals het uitgeweken Duitse Finanzbürgertum, volkomen gecorrumpeerd zijn door heersende sociale verhoudingen. Dergelijke cinema heeft geen nood aan fatalistische zelfhaat vanwege de overheersers, die vooral ter camouflage van politiek immobilisme dient. Zo blijft voor Erdmann de vraag naar een nieuwe politieke cinema onbeantwoord. Een geschiedenis, lopende van Eisenstein tot Pasolini, kent alvast andere standaarden.
