Een man in maatpak stapt geïrriteerd gesticulerend op de camera toe. Hij nadert de lens en spert de kaken wijd tot zijn gapende mond het beeld in duister dompelt. In het daaropvolgende trick shot tuimelt een cameraman met zijn materiaal in het kaderbrede zwart. The Big Swallow (1901) is een van de eerste close-ups uit de filmgeschiedenis. Het is een close-up van een ‘camibaal’.

De documentaire Caniba (2017) van Lucien Castaing-Taylor en Véréna Paravel bestaat nagenoeg volledig uit close-ups. Anderhalf uur lang zitten we Issei Sagawa ongemakkelijk dicht op de huid. Deze veroordeelde kannibaal doet hortend het verhaal van zijn vreemde voorkeuren. Nooit krijgen we de Japanner meer te zien dan van kruin tot kin. Deze dichtbij-beelden maken geen ‘anatomische tragedie’ zichtbaar (de woorden waarmee Jean Epstein de kracht van de close-up bezong). Het gelaat van de oude kannibaal is na een beroerte uitdrukkingsloos en dus brengen deze close-ups geen binnenleven in beeld. In de nabije opnames lezen we alleen ’s mans poriën: betekenisloze brailletekens. Zijn motivatie blijft ongezegd en ongezien.

Deze film maakt niet het proces van de kannibaal, maar dat van de close-up. De vrijpostige camera cast de kijker in de rol van visuele kannibaal. Onze op inzicht beluste blik wordt gelijkgeschakeld met de antropofage perversie op het scherm. Tot je onwillekeurig achteruit leunt in je bioscoopstoel bij het besef van je eigen zienzucht. De camera nadert de menseneter zo dicht dat de helft van de beelden onscherp is. Focus en detail moeten plaatsmaken voor het onbehagen van het onkenbare. De gulzigheid van onze blik maakt het onderwerp onzichtbaar.

The Big Swallow was de eerste schermutseling in de strijd die in elke close-up gevoerd wordt tussen het weerbarstige subject en de onbeschaamde kijker. In Caniba blijkt er geen winnaar mogelijk. De kannibaal verbergt zich in de blinde vlek van de close-up: vlak voor de lens. De kijker ziet in al die schimmige nabijheid alleen zijn nog eigen onvermogen. De close-up is leeggevreten.